کاملترین مجموعه فرهنگ لغت خودمونی مردم ایران قسمت هفتم

 

خشکی-انعطاف ناپذیری-سخت گیری-حالت پوستی که آب و چربی خود را از دست داده است
دو بامبی-دو دستی-با دو دست

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو

 
تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد
آب لمبو(چلانده‌شده، فشرده)

ابرو زدن-رضا دادن-اشاره کردن

بیرق کسی نخوابیدن-همواره کامروا بودن-پایدار بودن دولت و شکوه

در قال را گذاشتن-به سکوت برگزار کردن-مسکوت گذاشتن
از پشه گوشت کبابی خواستن(خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن)
تخم سگ-نوعی دشنام است مانند پدر سگ

زحمت کشیدن-کار کردن

 
از دور دستی برآتش داشتن-آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن

چاخان بازی-حقه بازی-چرب زبانی-دروغ بافی

آب از آتش برآوردن(کار محال کردن)

آب و گِل-بر و رو-سرشت آدمی

انگشت روی چیزی گذاشتن(موضوعی را مورد توجه قرار دادن)

ته مانده-آن چه که از خوردن باقی مانده است

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

توپ و تشر زدن-سخنان درشت به کسی گفتن-بر سر کسی فریاد زدن

آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

از دهان مار بیرون آمدن(هیچ کجی در کسی نبودن، راست بودن)

ته نشین-رسوب کرده

دل آشوبه گرفتن-دچار حالت تهوع شدن

در آمدن از زیر بته-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

جُستن-چیز گمشده را یافتن

پاییدن-زیر نظر گرفتن-مراقبت

اسب چوبین-تابوت

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)

آغا‌پنبه(زن بسیار سفیدرو، عروسک پنبه‌ای)
خیز-ورم-آماس

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

دَم کشیدن-رسیدن و پختن چای-برنج و مانند آن ها

اینجانب-تعبیر گوینده یا نویسنده از خود
چشم مالیدن-هوشیار شدن-از غفلت در آمدن

 

 

تن زدن-سرپیچیدن-نپذیرفتن

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

چوب لای چرخ گذاشتن-سنگ پیش پا انداختن-ایجاد مانع کردن

بیرق کسی نخوابیدن-همواره کامروا بودن-پایدار بودن دولت و شکوه

از پا درآمدن-افتادن-سخت خسته و درمانده شدن

 

از ته دل(از سر صدق و صفا)

زرت و زورت-زرت و پرت

چلوزیدن-خشک شدن-پلاسیدن

 

آش هفت جوش-قضیه‌ی پیچیده

بَده شدن-از چشم افتادن-بد جلوه کردن

دست چپی-از جناح چپ-مخالف حکومت

جمع کردن-گرد آوردن

آهوی شیرافکن(چشم محبوب)
اختر شمردن-شب‌بیداری
 

حرف زدن-پشت سر کسی بدگویی کردن-وراجی کردن
حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن

رای دادن-نظر دادن به انتخاب چیزی یا کسی
پالان آفتاب گذاشتن-کسی را معاف کردن-مرخص کردن

 
اُریب(کجکی، یک بر، یک ور)

 

دو پهلو حرف زدن-مبهم سخن گفتن

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام

 

پت پتی-موتور سیکلت

بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

بدک-نه چندان بد

 

چله-چاق-چرب و چیلی

بَرج-خرج های خارج از خانه

دستشویی-توالت-مستراح

 
به دق آوردن کسی-تا سر حد بیماری روحی یا مرگ کسی را رنج دادن
انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

حساب داشتن-حساب بانکی داشتن

بند-ریسمان-طناب-رشته

زاغ گرفتن-مسخره کردن-شیشکی بستن

جفت-به هم چسبیده-جا افتاده-مرتب-نر و ماده-دو گاو که برای شخم زدن به کار می برند

از خواب پریدن(بیدارشدن ناگهانی از خواب)

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن

اُزبَک(بی‌ریخت، ژولیده، ازخودراضی)

زمخت گفتن-دشنام دادن-سخنان درشت گفتن

دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق
خَرخَری کردن-حرکات ابلهانه از خود درآوردن-خل بازی درآوردن

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

بَهمان-فلان

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)
اگر و مگر کردن(شرط و بهانه آوردن)

تلیت-نان خیسانده در غذای آبکی
چرند گو-یاوه گو
امن و امان(بدون بیم و هراس)
ارزانی-بخشیدن-دادن

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

حساب کار را داشتن-متوجه موضوع بودن-جوانب کار را در نظر داشتن

 

 

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

دور سر گرداندن-بلاتکلیف گذاشتن-معطل گذاشتن

ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

 

چَرس-حشیش-گرد-بنگ
زن و بچه دار-کسی که زن و فرزند دارد

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

حاجی-به زیارت مکه رفته-نوعی خطاب عام

خیز برداشتن-جستن-آماده ی حمله شدن

با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی
انگولک کردن(سر به سر گذاشتن، با انگشت به چیزی ور رفتن، انگشت رساندن)

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

 

خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد
از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

درد و بلا-نفرینی است چون زهر مار-کوفت-مرض و مانند این ها

جیم الف جا-آدم ریزه میزه
چشم روشن شدن-شاد و خرسند شدن

خرس-چاق و درشت-تنومند

چشم نازک کردن-ناز و افاده کردن
روی غلتک افتادن-جریان دلخواه و طبیعی را به دست آوردن-دور برداشتن و سرعت گرفتن
زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند
از چشم افتادن(مورد بی مهری قرار گرفتن ، بی‌اعتبار شدن)

دبه خایه-مبتلا به فتق بیضه

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم

خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور

دلی از عزا درآوردن-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل خوردن-به خوشی ساعتی را گذراندن

پارتی بازی-حزب بازی-انجام کار از طریق سفارش و توصیه

پوست از سر کسی کندن-کسی را سخت آزار و گوشمالی دادن-کشتن

دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

حساب داشتن-حساب بانکی داشتن

دم کار گرفتن-به کار واداشتن

زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها

جا نیاوردن-کسی را نشناختن
ریز ریز کردن-کاملن خرد و کوچک کردن

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

 

از لجِ-از سر لجاجت-از روی خشم
حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

تیپ زدن-شیک و پیک کردن-خود را آراستن

دست بر قضا-از قضا-به طور غیر منتظره-ناگهان

چلو کباب-غذایی مرکب از چلو و کباب

 
خر گردن-گردن کلفت-بی عار

چاچول-حقه باز-شارلاتان

زار-کوتاه شده ی زایر
 

 

حمامی-گرمابه دار

 

روده بر شدن-سخت خندیدن-از شدت خنده بی حال شدن

از دست دادن(گم کردن)

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

 
پیله-مو
دور و بر-اطراف-پیرامون
ابرو فراخی-خوشدلی-گشاده‌رویی

دل دادن و قلوه گرفتن-غرق گفت و گو و راز و نیاز بودن

پُر-لبریز-کامل-سیر-زیاد

دور از جناب ب-لانسبت

 

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن-در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند

 
پیش بینی کردن کار یا شخصی

پادرازی-نوعی شیرینی به اندازه ی کف پا

رج زدن-ردیف ایستادن-صف بستن-نوشتن مشق به ترتیب عمودی

رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

تو دار-راز نگهدار

دله کاری-پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

دُرافشانی کردن-مشتی یاوه به هم بافتن

تک و تنها-یکه و تنها-به تنهایی

از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)
اجل‌برگشته-کسی که مرگ به‌سراغش آمده
از پیش بردن-با موفقیت انجام دادن
 

رشوه گیر-رشوه خوار

دخل کسی آمدن-کلک کسی کنده شدن-کار کسی ساخته شدن-نابود شدن

 

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن

چَکه-شوخ و بذله گو

توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن

چای صاف کن-وسیله ای نوردار برای صاف کردن چای به هنگام ریختن به استکان یا فنجان

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن
 

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

خط انداختن-خراش به جا گذاشتن
چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

 

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس
بگو مگو-جر و بحث-مشاجره
پشکل-سرگین حیوانات اهلی

دست پیش-گدا

 

تگری-بسیار خنگ-یخچالی

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

چشه ؟-او را چه شده ؟

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن
تو سر کسی زدن بر کسب-منت گذاشتن-به رخ کسی کشیدن

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

به هم زدن-قطع رابطه کردن

 

پَک و پهلو-سینه و چپ و راست آن

از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

پُرتابل-قابل حمل

آگوز(لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر)
 

دهان کسی چاییدن-آرزوی محال داشتن-از عهده ی چیزی بر نیامدن

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

پینه-وصله-پوست سخت شده

بَزک-آرایش-چسان فسان

زبان گز-چیز تند و تیز

اتیکت(برچسب، آداب و رسوم، قاعده)

جارچی گری کردن-دهن لقی کردن-خبری را منتشر کردن

از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن

 

بیرون رفتن-به توالت رفتن

 

خدا گرفته-بدبخت شده-به عذاب خدا گرفتار شده

 

 

 

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

دزدیده-دزدکی

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

 
جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

حلال و حرام کردن-پای بند نبودن به دستورات شرعی

 

زن-عاری از مردانگی-ناجوانمرد-ترسو

زبان چرب و نرم داشتن-گفتار خوشایند و فریبنده داشتن

پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

ذلیل مرده-ذلیل شده

 

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین

پیله کردن دندان-ورم کردن لثه

باری از دوش کسی برداشتن-رنج و زحمت کسی را کم کردن

به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

 

آب از آب تکان نخوردن-رخ ندادن جنجال و هیاهو-آرام ماندن اوضاع
آجرپاره-جواب کسی که به‌جای بله می‌گوید آره

از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)

جایی-مستراح-توالت
این پهلو آن پهلو شدن-این دنده آن دنده شدن-غلتیدن از پهلویی به پهلوی دیگر

چار خیابان زدن موی سر-تراشیدن مو به شکل + که برای تنبیه دانش آموران انجام می گرفت

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن

تو پای کسی پیچیدن-مزاحم کسی شدن

تره خورد نکردن برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

آفتاب گرفتن-زیر آفتاب خوابیدن

پا به دو گذاشتن-به سرعت فرار کردن

تنبان فاطی- برای فاطی تنبان نشدن

خر گرفتن کسی-کسی را احمق حساب کردن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

 

 

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

برج ریق-برج نامیمون و نامبارک

چغندر پخته-لبو

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

زنده باد-باقی و شاداب و فرخنده باد

آب دندان خوردن-حسرت خوردن
پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین

تخته پوش کردن-پوشانیدن سقف و مانند آن با تخته

آفتابِ پس دیوار-شامگاه

حَب-قرص

تره بار-میوه ها و سبزی ها
اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

ترس بر داشتن کسی را-از وارد شدن به کاری بیم داشتن

زاهرو-دالان-سرسرا
با محبت-زود جوش و مهربان

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن
خر لنگ خود را به منزل رساندن-با وجود سختی کار را به پایان رساندن

 

ریپ زدن-نامیزان کارکردن موتور

بلا گرفته-گرفتار بلا-شیطان-شلوغ

به عرصه رسیدن-به سن پختگی رسیدن-بزرگ شدن

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن
تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن
خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

پای چیزی ایستادن-از چیزی دفاع کردن

خم شدن-دولا شدن

تازه-اکنون-پس از این همه حرف

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

تَک-بی نظیر-مفرد-تنها

 
 

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

 

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

چاله-گودال کوچک-دردسر-اشکال

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن

 
تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند

از یک قماش بودن-سر و ته یک کرباس بودن

بیخ ریش کسی بستن-به زور دادن-تحمیل کردن
از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

رو دست خوردن-فریب خوردن-خام شدن

در ثانی-ثانیا-دوم
تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی

 
پشت سر کسی صفحه گذاشتن- پشت یر کسی حرف زدن

زبان به چیزی باز کردن-چیزی را بر زبان آوردن

 
بالای چشمت ابروست- به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست

راه کج کردن-مسیر خود را تغییر دادن-منصرف شدن

بشقاب پرنده-سفینه ی بشقاب مانند که از کهکشان آمده است . چیز پرنده ی ناشناس
اهل بیت(اهل خانه، خانواده)

دالبُر-بریده چون دال-منحنی وار بریدن

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

 

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

 

آن سفر-آن بار-آن دفعه

دوا-واجبی-مشروبات الکلی

باور کسی شدن-گرفتار توهم شدن-تحسین و تمجید دیگران را حقیقت دانستن
ادا اصول-ادا اطوار

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

ازرق-چشم زاغ

 

به سر دویدن- با سر رفتن

چراغان کردن-جشن گرفتن

جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

چم کسی را گرفتن-دل کسی را به دست آوردن

تریاک مال-کسی که تریاک را برای فروش لوله می کند

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

رک گویی-صاف و پوست کنده حرف زدن

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

تک و تو-توان و قدرت-شتاب

بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

بی بی-مادر بزرگ-زن سالخورده و محترم

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

به هم زدن-قطع رابطه کردن
دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند
حضوری-رو در رو
تخت خوابیدن-راحت و آسوده خوابیدن

پا به رکاب-آماده ی رفتن

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

اَکه ننه-آدم آب‌زیرکاه
چاله سیلابی-نگا. چاله خر کشی

چار نعل-به سرعت-به تاخت

باز شدن مچ-لو رفتن دروغ

چشم چران-کسی که چشمش به دنبال زیبارویان باشد

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

جیش-ادرار در زبان کودکان

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

پختن کسی-کسی را برای کاری آماده کردن

آسمان به زمین آمدن(رویدادی مهم و عجیب پیش آمدن)

دل به دریا زدن-بدون توجه به خطر به کاری اقدام کردن-هرچه بادا باد گفتن

بنا بودن-قرار بودن

آب از آب تکان نخوردن-رخ ندادن جنجال و هیاهو-آرام ماندن اوضاع

خود را سبک کردن-خود را حقیر کردن-دست به کاری پایین تز از شان خود زدن

خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

اِحلیل خوردن-فریب خوردن
چاشته بندی-ته بندی

حاضر به یراق-حاضر و آماده

 

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

بکوب بکوب-با شتاب-تند و تند

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه

حلال وار-به صورت حلال

خایه-بیضه-جرات

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

 

خوش رو-زیبا-خندان

برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

دو به هم زن-دو به هم انداز

بیرون زدن-ناگهان از جایی بیرون رفتن

بی حال-فاقد نیروی لازم-بی حوصله-خسته

 

در لفافه سخن گفتن-پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

پایین ریختن دل-به شدت ترسیدن-زهره ترک شدن