علل بروز کم­توانی ذهنی چیست؟

علل کم­توانی ذهنی

تعیین علت یا علل کم­توانی ذهنی اغلب یک فرایند دشوار است. افراد ممکن است به دلایل مختلفی، کم­توان باشند، اما اغلب علت آن ناشناخته است. انجمن کم­توان ذهنی و رشدی آمریکا در سال ۲۰۱۰، علل احتمالی کم­توانی ذهنی را بر اساس زمان تاثیر به عوامل قبل از تولد، هنگام تولد و بعد از تولد، طبقه­بندی کرد.

 

۲-۱-۱۰-۱-علت­های پیش از تولد

عوامل پیش از تولد شامل اختلالات کروموزومی، خطاهای مادرزادی سوخت و ساز، اختلال­های رشدی تشکیل مغز و تاثیرات محیطی می­باشد.

 

۲-۱-۱۰-۱-۱- اختلالات کروموزومی

حداقل ۷۵۰ نشانگان ژنتیکی به عنوان علل عقب­ماندگی ذهنی شناسایی شده است. برخی از مشهورترین این نشانگان داون، نشانگان ویلیامز و سندرم ایکس شکننده می­باشد. نشانگان داون، نوعی نابهنجاری در جفت کروموزوم ۲۱ است. در تعداد زیادی از موارد نشانگان داون، جفت ۲۱ کروموزوم­ها به جای یک جفت سه عدد است، که نشانگان ترایزومی ۲۱ نامیده می‌شود. با برآورد ۵ تا ۶ درصد از کل افراد عقب­مانده ذهنی، نشانگان داون، رایج­ترین شکل عقب‌ماندگی ذهنی به شمار می­آید. نشانگان داون با یک مجموعه خصوصیات جسمانی همراه است. خصوصیات رایج شامل: قد کوتاه، کشیدگی عضلانی، انعطاف زیاد مفصل­ها و موارد دیگر می‌باشد. اکثر این افراد در طبقه عقب­ماندگی ذهنی متوسط قرار می­گیرند. بیرن-اسمیت، ۲۰۰۶؛ مارچ[۱]، ۲۰۰۹).

نشانگان ایکس شکننده: رایج­ترین علت ارثی عقب­ماندگی ذهنی است. عقب­ماندگی ذهنی ناشی از نشانگان ایکس شکننده در مردان دو برابر زنان رخ می­دهد. این اختلال به کروموزوم ایکس در جفت بیست و سوم ارتباط دارد. جفت ۲۳ در مردان از یک کروموزوم x و یک کروموزوم y و در زنان از دو کروموزوم x تشکیل شده است. در افراد مبتلا قسمت انتهایی کروموزوم x دچار پیچش در سلولهای خونی شده است. سندرم ایکس شکننده در زنان کم­تر رخ می­دهد، زیرا آنها یک کروموزوم x دیگر دارند که در صورت آسیب دیدن یکی از کروموزومها ، آنها را مصون نگه می­دارد (تیلور[۲] و همکاران، ۲۰۰۵). خصوصیات بدنی این افراد شامل سر بزرگ، گوش­های بزرگ و دراز، صورت دراز و باریک، پیشانی برجسته، دماغ پهن، چانه برجسته و چهارگوش، بیضه­های بزرگ و غیره است. اگر چه این بیماری معمولاً منجر به عقب­ماندگی متوسط تا شدید می­شود، اما اثرات آن تا حدی متغیر است. برخی از افراد کمتر نارسایی­های شناختی شدید دارند و برخی به ویژه زنان هوش­بهر طبیعی دارند (مییرز[۳]، ۲۰۰۷).

 

 

۲-۱-۱۰-۱-۲- خطاهای مادر زادی سوخت و ساز

نقایص ارثی در آنزیم­های مورد نیاز سوخت و ساز مواد پایه در بدن، از خطاهای مادرزادی سوخت و ساز مانند اسید آمینه، کربوهیدرات، ویتامین­ها یا عناصر کمینه ناشی می­شود. یکی از متداول­ترین این نوع خطاها فنیل کتونوریا است. فنیل کتونوریا، ناتوانی بدن در تبدیل یک ماده متداول یعنی، فنیل آلانین به تیروزین است. در نتیجه تجمع فنیل آلانین منجر به رشد نابهنجار مغز می­شود. این کودکان بلافاصله بعد از تولد در برنامه غذایی ویژه قرار داده می­شوند که این امر از وقوع عقب ماندگی ذهنی جلوگیری می­کند (چنون و همکاران[۴]، ۲۰۰۴). زمانی تصور می­شد که رژیم غذایی را می­توان در اواسط کودکی قطع کرد. امروزه متخصصان توصیه می­کنند که در مورد دو دسته از کودکان، رژیم غذایی به طور نامحدود باید ادامه یابد. ۱) کودکانی که با قطع رژیم غذایی، در خطر ابتلا به ناتوانایی­­های یادگیری یا دیگر مشکلات رفتاری قرار دارند. ۲) کودکانی که بیش از نود درصد کودکانی که از زنان مبتلا به فنیل کتونوریا که زمان طولانی در رژیم غذایی قرار نگرفتند، متولد می­شوند، عقب­ماندگی ذهنی و همچنین نارسایی قلبی خواهند داشت (مارچ، ۲۰۰۸).

 

۲-۱-۱۰-۱-۳- تاثیرات محیطی

عوامل محیطی گوناگونی بر زنان باردار اثر گذاشته و در نتیجه رشد نوزاد را تحت تاثیر قرار می­دهد. یک نمونه سوء تغذیه مادر است. اگر مادر رژیم غذایی سالمی نداشته باشد، رشد مغز جنین به خطر می­افتد. عامل محیطی دیگر مصرف مواد آسیب­زا از جمله کوکائین، هروئین، دخانیات و الکل است. مادرانی که در دوران بارداری الکل مصرف می­کنند، کودکان­شان به نشانگان جنین الکلی مبتلا خواهند شد. این کودکان با بدشکلی­های جسمانی مختلف و همچنین عقب­ماندگی ذهنی توصیف شده­اند ( داویدسون و مییرز[۵]، ۲۰۰۷؛ ایسمائیل و همکاران[۶]، ۲۰۰۹). قرار گرفتن مادر در معرض اشعه ایکس در دوران بارداری اثرات زیانباری دارد. عفونت در مادران باردار می­تواند بر رشد جنین تاثیر بگذارد و موجب عقب­ماندگی ذهنی شود. به عنوان مثال سرخچه علاوه بر  اینکه موجب نابینایی می­شود، می­تواند به عقب ماندگی ذهنی نیز منجر شود.

نوشته دیگر :   تعمیر فر آریستون

 

۲-۱-۱۰-۲- عوامل هنگام تولد

ممکن است در طول زایمان مشکلاتی مشکلاتی به وجود بیاید که به آسیب مغزی و عقب‌ماندگی ذهنی نوزاد منجر شود. برای مثال اگر کودک به طور مناسبی در درون رحم قرار نگیرد، ممکن است به آسیب مغزی در طول زایمان منجر شود (هیوارد، ۲۰۱۲).  بی اکسیژنی نیز برخی اوقات بر اثر مشکلاتی که در طول زایمان بوجود می­آید، اتفاق می­افتد و آسیب­های زیادی دارد.. کم وزنی می­تواند به مشکلات رفتاری و پزشکی متعددی مثل عقب­ماندگی ذهنی منجر شود. عفونت­هایی مثل سیفلیس و تب خال ساده می­توانند در طول تولد بچه از مادر به کودک سرایت کنند. این بیماری­های مراقبتی به طور بالقوه می­توانند به عقب­ماندگی ذهنی منجر شوند (گارجیلو، ۲۰۱۲).

 

۲-۱-۱۰-۳- عوامل پس از تولد

برخی از علت­های عقب­ماندگی پس از تولد دو دسته­اند: آنهایی که ماهیت زیستی دارند و آنهایی که ماهیت روانی-اجتماعی دارند.

 

 

 

۲-۱-۱۰-۳-۱-  علت­های زیستی پس از تولد

علت­های زیستی پس از تولد می­تواند شامل آسیب مغزی ضربه­ای، عفونت­ها، سوءتغذیه و مسمومیت باشد. آسیب مغزی به آسیب­های که بر اثر تصادف با وسایل نقلیه، ضربه به سر، سقوط از ارتفاع یا تکان­های شدید ناشی می­شود، اشاره دارد. مننزیت و آنسفالیت، عفونت­هایی هستند که ممکن است به عقب­ماندگی ذهنی منجر شود. مننژیت، عفونت پرده مغز است که بر اثر عوامل ویروسی و باکتریایی به وجود می­آید. آنسفالیت هم عفونت مغزی است که هوش را به شدت تحت تاثیر قرار می­دهد و اغلب اوقات منجر به عقب­ماندگی ذهنی می­شوند. یکی از سمومی که با عقب­ماندگی ذهنی مرتبط می­باشد، سرب است. تاثیرات مسمومیت با سرب در کودکان متغیر است. سطوح بالا می­تواند منجر به مرگ شود (غباری­بناب و خانزاده فیروزجاه، ۱۳۸۸).

 

۲-۱-۱۰-۳-۲- علت­های روانی-اجتماعی پس از تولد

کودکانی که در اوضاع و احوال محیطی فقیر پرورش می­یابند و  فرصت کمی برای رشد زبان دارند، همچنین کودکانی که دچار سوءاستفاده­های شدید، غفلت و محرومیت مزمن حسی و اجتماعی می­شوند، در معرض خطر عقب­ماندگی­ ذهنی هستند. در حقیقت بسیاری از صاحب‌نظران اظهار داشته­اند که محیط کم تحریک، اگرچه اصلی­ترین علت عقب­ماندگی ذهنی نیست، اما قطعاً یکی از علت­های اصلی آن به شمار می­آید. متخصصان گاهی اوقات از اصطلاح ناتوانی ذهنی فرهنگی-خاوادگی که اشاره به فقر محیط اجتماعی در اوایل زندگی کودک دارد، استفاده می­کنند (کمیته اصطلاح­شناسی و انجمن عقبماندگی ذهنی آمریکا، ۲۰۱۰؛ امرسون

[۱]. March

[۲]. Taylor & et al

[۳] – Myers

[۴]. Channon & et al

[۵]. Davidson & Myers

[۶]. Ismail & et al