معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی

بررسی مقایسه‌ای برانگیختگی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی
بررسی مقایسه‌ای لذت‌گرایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی
بررسی مقایسه‌ای موفقیت در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی
بررسی مقایسه‌ای خوداتکایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی
بررسی مقایسه‌ای جهان‌گرایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی
۱-۵- سؤالات تحقیق:
آیا بین ارزش‌ها در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟
آیا بین خیرخواهی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟
آیا بین سنت‌گرایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟
آیا بین هم‌نوایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟
آیا بین امنیت در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟
آیا بین قدرت در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟
آیا بین برانگیختگی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟
آیا بین لذت‌گرایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟
آیا بین موفقیت در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟
آیا بین خوداتکایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟
آیا بین جهان‌گرایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد؟

۱-۶- فرضیه‏های تحقیق:
فرضیه اول: بین ارزش‌ها در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
فرضیه دوم: بین خیرخواهی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
فرضیه سوم: بین سنت‌گرایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
فرضیه چهارم: بین هم‌نوایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
فرضیه پنجم: بین امنیت در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
فرضیه ششم: بین قدرت در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
فرضیه هفتم: بین برانگیختگی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
فرضیه هشتم: بین لذت‌گرایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
فرضیه نهم: بین موفقیت در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
فرضیه دهم: بین خوداتکایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
فرضیه یازدهم: بین جهان‌گرایی در خانواده‌های دارای عضو معتاد به مواد مخدر و خانواده‌های معمولی تفاوت وجود دارد.
۱-۷- تعاریف مفهومی و عملیاتی واژه ها :
۱-۷-۱- تعاریف مفهومی :
ارزش: ارزش، در واقع اعتقاد دیرپای به این‏ است که شیوه‏ی خاصی از رفتار یا وضع‏ غایی وجود، از لحاظ شخصی یا اجتماعی‏ بر یک شیوه‏ی رفتار یا وضع غایی وجود ضد یا عکس آن، ارجحیت دارد (دلخموش، ۱۳۸۶). شوارتز (۱۹۹۲ و ۱۹۹۴) ارزش‌های انسانی را به عنوان تجسم‌های شناختی از هدف‌های‏ خواستنی و انتزاعی، فراموقعیتی و با رفتار ناوابسته‏ دانسته و درجه‏ اهمیت آن‌ها را به منزله‌ی اصول راهنما در زندگی افراد و گروه‌ها متفاوت می‌داند، بر اساس این نظریه، افراد آن‌ها را به گونه‌ی سلسله مراتبی رتبه‏بندی می‌کنند (دلخموش، ۱۳۸۶).
ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ: ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﭘﺬﯾﺮی، ﻣﻔﯿﺪ ﺑﻮدن، درﺳﺘﮑﺎری، مدیون کسی نبودن ووﻓﺎداری (شوارتز، ۲۰۰۶).
ﺳﻨﺖ: اراج ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﺳﻨﺖ و اﻋﺘﺪال، ﮐﺮﻧﺶ، ﻓﺮوﺗﻨﯽ، ﭘﺬﯾﺮش ﺗﻘﺪﯾﺮ، دﯾﻨﺪاری (شوارتز، ۲۰۰۶).
ﻫﻤﻨﻮاﯾﯽ: ادب، ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداری، ﻧﻈﻢ، اﺣﺘﺮام ﺑﻪ واﻟﺪﯾﻦ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ احترام به فرد(شوارتز، ۲۰۰۶).
اﻣﻨﯿﺖ: اﻣﻨﯿﺖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ، اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ، ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ (شوارتز، ۲۰۰۶).
ﻗﺪرت: اﻗﺘﺪار، ﺛﺮوت، اﻫﻤﯿﺖ اﻋﺘﺒﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﺮد (شوارتز، ۲۰۰۶).
ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ: ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ، ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ، ﺟﺎهﻃﻠﺒﯽ، دارای ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮی (شوارتز، ۲۰۰۶).
برانگیختگی (انگیزش): شجاعت، در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻫﯿﺠﺎن و ﺗﻨﻮع در زﻧﺪﮔﯽ (شوارتز، ۲۰۰۶).
ﻟﺬتﻃﻠﺒﯽ: ﻟﺬاﯾﺬ ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ، ﺷﺎدی و ﺧﺸﻨﻮدی، زﻧﺪﮔﯽ ﻟﺬتﺑﺨﺶ (شوارتز، ۲۰۰۶).
ﺧﻮداﺗﮑﺎﯾﯽ: اﺑﺪاع، ﺧلاﻗﯿﺖ، آزادی، اﺳﺘﻘلال، ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮔﺮ، اﺧﺘﯿﺎر، ﻫﺪﻓﺪار (شوارتز، ۲۰۰۶).
ﺟﻬﺎنﮔﺮاﯾﯽ: ﺻﻠﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ، ﻃﺒﯿﻌﺖ زﯾﺒﺎ، ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ (شوارتز، ۲۰۰۶).
خانواده معتاد: خانواده‌ای است که حداقل یکی از اعضای آن وابستگی به موادی داشته باشد که مصرف آن‌ها باعث تغییر رفتار و کارکرد مغز شوند (حیدری، جعفری، حسینی، جنتی، محمدپور و محمودی، ۱۳۸۵).
۱-۷-۲- تعاریف عملیاتی :
ارزش : در این پژوهش منظور نمره ای است که آزمودنی از پرسشنامه شوارتز کسب می کند.
ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ: منظور از خیرخواهی در این پژوهش نمره ای است که از سؤالات (۱۰-۲۵-۳۶-۳۸-۳۹-۴۳-۴۷-۴۸-۵۱-۵۲-۵۶-۵۷) به دست می آید.
ﺳﻨﺖ: منظور از ﺳﻨﺖ در این پژوهش نمره ای است که از سؤالات (۶-۱۳-۲۴-۲۹-۳۷-۴۴) به دست می آید.
ﻫﻤﻨﻮاﯾﯽ: منظور از ﻫﻤﻨﻮاﯾﯽ در این پژوهش نمره ای است که از سؤالات (۷-۹-۱۴-۳۳-۴۱) به دست می‌آید.
اﻣﻨﯿﺖ: منظور از اﻣﻨﯿﺖ در این پژوهش نمره ای است که از سؤالات (۳-۵-۱۵-۱۶-۳۲-۵۰) به دست می آید.
ﻗﺪرت: منظور از ﻗﺪرت در این پژوهش نمره ای است که از سؤالات (۲-۸-۱۷-۱۹-۴۰) به دست می‌آید.
ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ: منظور از ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در این پژوهش نمره ای است که از سؤالات (۲۷-۳۱-۳۵-۴۲-۴۶) به دست می‌آید.

برانگیختگی (انگیزش): منظور از برانگیختگی در این پژوهش نمره ای است که از سؤالات (۱۲-۲۶-۳۰) به دست می آید.
ﻟﺬتﻃﻠﺒﯽ: منظور از ﻟﺬتﻃﻠﺒﯽ در این پژوهش نمره ای است که از سؤالات (۲۰-۴۹) به دست می آید.
ﺧﻮداﺗﮑﺎﯾﯽ: منظور از ﺧﻮداﺗﮑﺎﯾﯽ در این پژوهش نمره ای است که از سؤالات (۴-۱۱-۲۲-۳۴-۴۵) به دست می آید.
ﺟﻬﺎنﮔﺮاﯾﯽ: منظور از ﺟﻬﺎنﮔﺮاﯾﯽ در این پژوهش نمره ای است که از سؤالات (۱-۱۸-۲۱-۲۳-۲۸-۵۳-۵۴-۵۵) به دست می آید.
خانواده معتاد: در این پژوهش خانواده‌ای است که حداقل یکی از اعضای آن مواد مخدر طبیعی یا صنعتی مصرف کند.

فصل دوم
پیشینه‌ی تحقیق
۲-۱- مقدمه
ارزش در مباحث روان‌شناسی، به‌عنوان درونی‌ترین لایه‌ی شخصیت انسان و در علوم اجتماعی، نوعی احساسات ریشه‌ای تعریف شده است. از این عبارت چنین برمی‌آید که ارزش، یک مفهوم انتزاعی است و برای این‌که بتوانیم آن را به‌صورت تجربی بررسی کنیم، باید نمادهای ارزش‌ها را به‌گونه‌ای بیان کنیم که در رفتار قابل مشاهده باشند. ارزش‌ها، همیشه قابل تحول بوده و نسبت به زمان متغیرند. در عالم واقع، ارزش‌ها از بین نمی‌روند و ارزش‌های واقعاً جدیدی نیز ظاهر نمی‌شوند؛ بلکه تغییر ارزش‌ها، اغلب، تحول در سلسله‌ مراتب ارزش‌ها است که در نتیجه‌ی آن، گاهی ارزش‌های مسلط ضعیف شده و ارزش‌های متحول جای آن‌ها را می‌گیرند. تحول ارزش‌ها در موقعیت کنونی جامعه‌ی ما، از جهتی مربوط به پدیده‌ی نو‌گرایی است که با توجه به گسترش ارتباطات جهانی، هر روز پدیده‌ای نو در اجتماعات مختلف ظاهر می‌شود و مردم به‌خصوص قشر جوان می‌خواهند آن را تجربه کنند و از طرف دیگر، قدرت‌های جهانی با طراحی برنامه‌های مختلف فرهنگی، سعی دارند با تغییر در جهت حرکت پدیده‌های تحول فرهنگی جوامع مختلف، آن‌ها را از مسیر تبادل فرهنگی خارج سازند و از این‌طریق به تخریب و تضعیف فرهنگ‌های ملی و منطقه‌ای بپردازند (کلدی و جمشیدی، ۱۳۸۴).
با توجه به افزایش روز افزون اعتیاد و ایجاد مشکلات فرد معتاد برای خانواده، جامعه و دیگر تأثیرات آن در این پژوهش به بررسی و مقایسه ارزش‌های خانواده در زندگی افراد دارای عضو معتاد و خانواده‌های سالم پرداخته شد. در این فصل ابتدا به پیشینه‌ی نظری پرداخته و موضوعات ارزش، خانواده و اعتیاد از دیدگاه دانشمندان مورد بررسی قرار گرفت. سپس در قسمت پیشینه پژوهشی به بررسی مطالعات داخلی و خارجی پرداخته شد.
۲-۲- پیشینه نظری
۲-۲-۱- ارزش ها
افراد نوعاً ارزش‌های خود را با شرایط زندگی خویش‏ مطابقت می‏دهند. آن‌ها اهمیت ارزش‌هایی را که می‏توانند به آسانی بدان‌ها دست یابند، بالا می‏برند، و اهمیت ارزش‌هایی‏ را که پی‏گیری آن‌ها با مانع مواجه می‏شود، پایین می‏آورند (کوهن، ۲۰۰۲). بالا بردن ارجحیت ارزش‌های دست یافتنی و پایین آوردن‏ ارجحیت ارزش‌های منع شده، در خصوص اغلب ارزش‌ها به‏ کار بسته می‏شود. عکس این مسأله در باب ارزش‌هایی به‏ وقوع می‏پیوندد که مربوط به آسایش مادی و ایمنی‏ هستند. هنگامی که چنین ارزش‌هایی با مانع مواجه‏ می‏شوند، اهمیت آن‌ها افزایش می‏یابد؛ وقتی این ارزش‌ها به سهولت به دست می‏آیند، آن‌ها تنزل می‏کنند. سن، جنس، و تحصیلات، تعیین‏کننده شرایط زندگی هستند که ترجیحات ارزشی را تحت تأثیر قرار می‏دهند (دلخموش، ۱۳۸۶).
۲-۲-۱-۱- دیدگاه پارسونز
پارسونز در نخستین نوشته‏هایش بر اهمیت ارزش‌ها در کاهش بی‏نظمی در جامعه تأکید می‏کند، نظر وی در این زمینه به قرار زیر است: «کنش‏های انسان. . . به طور منظم در دو مفهوم قرار می‏گیرند که نه حاصل نزاع همه‏اند و نه به طور غیر قابل پیش‏بینی دگرگون می‏شوند. این دو ویژگی نظم تنها زمانی می تواند وجود داشته باشند که همه یا بیشتر اعضای جامعه‏ دارای ارزش‌های غایی معینی باشند که اهداف آنان را تعیین و وسایل مجاز نیل به آن اهداف را معیین می‏کنند. این ارزش‌ها، نظم و مفهوم را در رفتار افراد اعمال و تضاد و ناآرامی را در جامعه تهدید می‏کنند» (کوهن، ۲۰۰۲).
در نتیجه می‏توان گفت پارسونز بنیاد نظم را نه در ساختار اجتماعی بلکه در ساخت نظام کنش مبتنی بر ارزش‌های معنادار برای کنش‌گر که در نظام شخصیتی فرد درونی و در نظام فرهنگی جامعه نهادینه شده، می‏داند. پارسونز با الهام از نتایج کار بیلز و به دنبال تمایزگذاری میان کارکردهای درونی/ بیرونی و کارکردهای مصرفی/ابزاری؛ با تقاطع آن‌ها در یک جدول دو بعدی، یک مدل‏واره کارکردی نظام کنش را به دست داد که در آن برای مشخص کردن چهار کارکرد اساسی نظام کنش و خواندن آن‌ها در جهت گردش عقربه ساعت از حروف اختصاری‏ A GIL استفاده می‏کند که در آن‏ A نماینده کلمه‏ (سازگاری)، G نماینده واژه‏ (دستیابی به هدف‏ها)،I نماینده کلمه‏ (یگانگی) و L نماینده کلمه‏ (حفظ الگوهای فرهنگی) است. پارسونز در قالب طرح‏ AGIL خود قادر است کلیه مفاهیم اساسی را از چهار نظام فرعی کارکردی کنش نیز، به منزله یک نظام در نظر گرفته می‏شود که به نوبه خود به عنوان یک نظام بر حسب مدل‏ AGIL به چهار خرده نظام تبدیل می‏شوند و این روند تا پایین‏ترین سطح انتزاع می‏تواند ادامه داشته باشد. سطوح تحلیل پارسونز را می‏توان به صورت ذیل مشخص کرد: ۱- اولین سطح: همه نظام‏های زنده که در بالاترین سطح انتزاع قرار می‏گیرند؛ ۲- دومین سطح: نظام‏های کنش شامل همه چیزهای موجود در کنش بنیادی؛ ۳- سومین سطح: خرده نظام‏های کنش، شامل نظام‏های شخصیتی، فرهنگی، زیست شناختی(ارگانیستی) و اجتماعی؛۴- چهارمین سطح:نظام‏های خرده نظام‏ها، نظام جامعه پذیری (فرهنگی)، نظام اقتصادی و اجتماعی جامعه‏ای؛ ۵- پنجمین سطح: خرده نظام‏های خرده نظام‏ها برای مثال در عرصه اقتصاد شامل: خرده نظام پیمان‏های اقتصادی، خرده نظام سرمایه‏گذاری، خرده نظام تولید، خرده نظام‏سازمانی و احتمالا این فرآیند را می‏توان تا بی‏نهایت ادامه داد (کرایب، ۱۹۹۹).
این نظام‏های فرعی شامل نظام ارگانیکی، نظام شخصیتی، نظام اجتماعی و نظام فرهنگی‏اند. سومین شرط نظام پارسونزی، پس از ساخت و کارکرد، وجود نوعی فرآیند است. او با یک تحلیل فرایندی و با بهره گرفتن از نظریه سیبرنتیک، سلسله مراتب سیبرنتیکی نظام عمومی کنش را مطرح می‏کند. پارسونز از سوی دیگر توجه خود را به ویژگی کنترلی اطلاعات و سلسله مراتب حاکم بر اجزای نظام، معطوف کرده تا از این طریق عامل کنترل‌کننده اصلی را شناسایی نماید. از دیدگاه وی تبادل انرژی و اطلاعات همواره میان اجزای نظام وجود دارد و همه اجرای یک نظام از لحاظ ذخیره اطلاعات و انرژی برابر نیستند، بعضی‏ها انرژی کمتری دارند و از اطلاعات بیشتری برخورداند و بالعکس. از سویی دیگر، بنابر اصل اساسی سیبرنتیک، اجزایی که واجد اطلاعات بیشتری باشند، بر اجزای دارای انرژی بیشتر و اطلاعات کمتر، نظارت و کنترل دارند (کوهن، ۲۰۰۲).
بنابراین، عوامل تأمین‌کننده انرژی مشروط کننده کنش و عوامل تأمین کننده اطلاعات، کنترل کننده کنش یک نظام کنش‏اند. در نتیجه در هر نظام کنش مجموعه‏ای از نظارت پی در پی و تجمعی و با نظم سلسله مراتبی قابل مشاهده است. به طوری که اجزای پر انرژی‏تر در پایین‏ سلسله مراتب جا دارند و نقش عامل‏های وضعی کنش را ایفا و اجزای پر اطلاعات‏تر در بالای سلسله مراتب قرار دارند و نقش نظارت کننده کنش را ایفا می‏کنند. اگر چهار نظام فرعی کنش را در نظر بگیریم، می‏توان گفت که نظام فرعی ارگانیسم زیستی از لحاظ انرژی، غنی‏ترین و از لحاظ اطلاعات فقیرترین است و در مرتبه بعدی نظام شخصیت و در مرتبه بالاتر نظام اجتماعی و در رأس سلسله مراتب، نظام نوعی فرهنگ جا دارد که بدون تردید غنی‏ترین آن‌ها از لحاظ اطلاعات و فقیرترین آن‌ها از لحاظ انرژی است. به عنوان نتیجه نهایی، می‏توان گفت که نظام فرهنگی بر نظام اجتماعی، نظام شخصیت و بر ارگانیسم زیستی نظارت می‏کند. این در حالی است که نظام اجتماعی بر شخصیت نظارت دارد و شخصیت نیز نظارت خویش را بر ارگانیسم زیستی اعمال می‏کند (سفیری و شریفی، ۱۳۸۴).
با توجه به نظرات پارسونز، نوعی رابطه سلسله مراتبی میان خرده نظام‏های نظام کنش اجتماعی وجود دارد، بطوری که خرده نظام فرهنگی به عنوان دارنده بیشترین اطلاعات در رأس این سلسله مراتب قرار داشته و سایر خرده نظام‏ها به ترتیبی آرایش یافته‏اند که خرده نظام اقتصادی با کمترین اطلاعات و بیشترین انرژی در پایین سلسله مراتب جا می‏گیرد. بدین ترتیب، سلسله مراتب میان خرده نظام‏های نظام کنش و ارزش‌های متناظر با آن‌ها را می‏توان به ترتیب، ارزش‌های (خرده نظام) فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در نظر گرفت. اکنون با چنین الگویی می‏توان سلسله مراتب ارزش‌های نظام ارزشی دانشجویان مورد مطالعه را به ترتیب ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی اقتصادی مطرح کرد. در ارتباط با عوامل مؤثر بر سلسله مراتب ارزش‌ها نزد افراد، باید به نقش مهم عوامل جامعه پذیری در این زمینه اشاره کرد. جامعه پذیری، جریانی است که طی آن افراد یک نسل با ارزش‌ها، هنجارها و فرهنگ جامعه خود آشنا می‏شوند. جامعه‌پذیری در تمام طول عمر افراد ادامه داشته و هیچ‌گاه متوقف نمی‏شود. از این رو، عوامل و فرایندهای جامعه پذیری از اهمیت ویژه‏ای برخورداند. جامعه پذیری را می‏توان از دو دیدگاه مورد توجه قرار داد: «عینی، از دیدگاه جامعه این‌که بر فرد اثر می‏گذارد و ذهنی، از دیدگاه فردی که به تأثیر جامعه پاسخ می‏دهد». از لحاظ عینی (از نظر جامعه) جامعه پذیری فرایندی است که به موجب آن جامعه فرهنگش را از یک نسل به نسل بعدی انتقال می‏دهد و فرد را با شیوه‏های پذیرفته شده و تأیید شده زندگی‏سازمان یافته اجتماعی‏سازگار می‏کند. بنابراین، کارکرد جامعه پذیری این است که استعداد و انضباط‌هایی را که فرد به آن‌ها نیاز دارد پرورش دهد، نظام ارزش‌ها، آرمان‌ها و انتظارات زندگی جاری جامعه‏ای خاص را به فرد منتقل می‏کند و مخصوصاً، نقش‏های اجتماعی‏ای را ک