بیماریهای اینترنتی
هفته نامه نیوساینتیست نتیجه کار پژوهشگران در رشتههای مختلف روانشناسی را تحت عنوان “هشت بیماری اینترنتی” منتشر کرده است. عنوان اولین بیماری، جستجوی خود است، این بیماری برخی از مردم و احتمالا، بسیاری از جماعت روشنفکر و روزنامه نگار را شامل میشود. ظاهراً مبتلایان به این بیماری دائم در اینترنت دنبال اسم خودشان میگردند. اینکه چند نفر و از کجا به وبلاگ یا سایتشان لینک دادهاند برای آن ها بسیار مهم است و مداوم کنتور سایتشان را چک میکنند و احتمالا از کمبود یا افزایش بازدید کنندگان دچار استرس میشوند. خود افشاگری وبلاگی مساله دیگری است که محققان آنرا یک بیماری خواندهاند. گروهی از مردم رازها و اسراری را که معمولا شخصی و خصوصی قلمداد میشود، روی وبلاگهایشان افشا میکنند که دامنهاش از عکسهای خصوصی گرفته تا روابط خصوصی اعتقاد دارد. اینترنت گردی از همهجا، گوگل بازی مفرط، اعتیاد به وبکی پدیا، آشغال جمع کنی اینترنتی، دلبستگی به آلبوم عکس افراد ناشناس، خود بیمار پنداری اینترنتی، نام بقیه بیماریهای اینترنتی است که ممکن است، نصیب وبگردهای حرفهای شود (ضیایی پرور، ۱۳۹۳).
روشهای پیشگیری از مبتلا شدن به اعتیاد به اینترنت
عوامل خطرآفرین[۱] و پیشگیریکننده در تعیین بهداشت روانی فرد مؤثرند. عامل خطرزا که سبب ایجاد اختلاف و نابهنجاریهای روانی میشود آنهایی هستند که احتمال ابتلای فرد را زیاد میکنند. برعکس عوامل پیشگیریکننده آنهایی هستند که از احتمال وقوع اختلالات میکاهند. غالباً عوامل پیشگیریکننده مخالف شرایط خطرزا است. عوامل خطرزا را میتوان به دو دسته عمده درونی[۲] یا ساختار فطری[۳] و بیرونی[۴] یا محیطی[۵] تقسیم میکرد (مکدرموت، ۱۹۹۷؛ به نقل از رشید، ۱۳۸۷).
در سال ۱۹۶۴ جرالد کاپلان[۶] بر آن شد که بر اساس طبقهبندی سطوح بهداشت عمومی که در سال ۱۹۵۳ توسط لیوال و کلارک صورت گرفته بود (پیشگیری، ارتقاء[۷]، محافظت[۸])، بهداشت روانی را نیز در سه سطح مورد بررسی قرار دهد که عبارتند از:
پیشگیری اولیه[۹]، پیشگیری ثانویه[۱۰]، پیشگیری ثالث[۱۱].
پیشگیری اولیه بر به تأخیر انداختن و بازداری از تجربه اعتیاد به اینترنت توسط افراد عادی متمرکز است. هدف مداخله در پیشگیری اولیه، جلوگیری از شیوع بیماری یا اختلال است، به نحوی که احتمال وقوع آن در مقاطع زمانی خاصی کاهش دهد. پیشگیری ثانویه، عبارت است از مداخله زودهنگام در شناخت و درمان سریع اختلال با این هدف که از شیوع و گسترش آن (از تعداد مواد) به وسیله کوتاه کردن مدت آن کاسته شود، یعنی هدف آن غربال کردن و درمان در مراحل اولیه است (بوتوین و بوتوین[۱۲]، ۱۹۹۷). بنابراین هدف آن شامل مراحل زیر است:
۱- کاهش علائم اختلال
۲- محدود کردن ادامه اختلال و رساندن آن به کمترین میزان شیوع
پیشگیری ثالث، بر روی گروههایی متمرکز است که از مشکلات ناشی از اعتیاد به اینترنت یا همراه آن مثل فرار از مدرسه یا خانه، مسائل یادگیری، جرم و جنایت رنج میبرند. تقسیمبندی دیگری از پیشگیری، برنامهها را با توجه به مخاطبان آنها به سه گروه تقسیم میکنند.
برنامههای همگانی[۱۳] که جمعیت کلی را مدنظر دارد. برنامههای انتخابی[۱۴] که معطوف به گروههای در معرض خطر یا زیرمجموعههایی از جمعیت کلی هستند و برنامههای شاخص[۱۵] که برای استفادهکنندگان فعلی یا افرادی که رفتارهای خطرساز دیگری دارند طراحی شده است (بوتوین و بوتوین، ۱۹۹۷).
بدیهی است که اقدامهای پیشگیرانه جامعتر و برپایه دیدگاههای نظری استوار باشد به همان اندازه نیز نتایج آن موفقیتآمیز خواهد بود. پیامد این اقدام تدوین و تنظیم برنامههای پیشگیرانه در رویارویی با این آسیب روانی- اجتماعی است.
ثابت شده است که درمان این اختلال مشکل، گران و وقتگیر است. در چنین شرایطی اهمیت پیشگیری در این است که به طور منطقی جایگزین درمان شود. فرض بر این است که جلوگیری از مبتلا شدن افراد به استفاده مرضی از اینترنت آسانتر از درمان این اختلال است. لذا هدف از پیشگیری به تأخیر انداختن یا جلوگیری از شیوع اختلال در جامعه است.
برنامههای پیشگیری در سطوح متفاوت انجام میشود و شکل گوناگون دارند. این برنامهها به طور خلاصه در جدول ذیل ذکر شده است:
رویکرد |
تمرکز | روش |
اطلاعرسانی (بوتون و بوتون، ۱۹۹۷) | افزایش اطلاعات در مورد اعتیاد به اینترنت، پیامدها و عواقب آن. | آموزش (همگانی و اختصاصی)، بحث، نمایش، نوارهای آموزشی، ویدئویی، پخش نوارهای آموزشی، صوتی، توزیع جزوه. |
آموزش عاطفی (بوتون و بوتون، ۱۹۹۷) | افزایش عزتنفس، خودکارآمدی، شخصی کردن ارزشها و تصمیمگیری مسئولانه و منطقی، گسترش روابط بینفردی، جرأتآموزی. | آموزش، بحث و مذاکره، فعالیتهای تجربی، تمرین، مسئلهگشایی (به صورت فردی و گروهی) و … . |
آموزش مهارت قاطعیت اجتماعی (بوتون و بوتون، ۱۹۹۷) | افزایش احساس کفایت اجتماعی، خودکارآمدی، گسترش روابط بینفردی، آموزش مهارتهای اجتماعی، افزایش عزتنفس و کاهش احساس ضعف و کمتری و … | آموزش، بحث، فعالیتهای تجربی، الگوسازی، تمرین و پسخوراند، ایفای نقش و … . |
رویکرد بدیل با جانشینها (بوتون و بوتون، ۱۹۹۷) | افزایش عزتنفس و اتکا به نفس، معرفی جانشینهای مقاومت برای اینترنت، کاهش احساس حقارت. | فعالیتهای تفریحی، آموزشی، شغلی، حرفهای، تشکیل مراکزی برای جوانان و نوجوانان، شرکت در فعالیتهای فوقبرنامه، ورزشی، تفریحی. |
آموزش مهارتهای اجتماعی و شخصی (بوتون و بوتون، ۱۹۹۷) | معمولاً دو یا چند مورد از موارد زیر را آموزش میدهند:
۱- مهارتهای کلی حل مسئله و تصمیمگیری، ۲- مهارتهای شناختی کلی برای مقاومت در برابر تأثیر ارتباطات بینفردی با رسانههای جمعی، ۳- عزتنفس، ۴- آموزش مهارتهای کلی، ۵- مهارتهای جرأتآموزی کلی. |
بحثها و مذاکرههای کلامی، آموزشی، مهارتهای رفتاری شناختی و … . |
برنامههای درسی تواناییهای تصمیمگیری (ویلسن، ۱۹۹۱؛ بوتون و بوتون، ۱۹۹۷) | ۱- روشنسازی ارزشها، ۲- آموزش تصمیمگیری مسئولانه، ۳- نفوذهای اجتماعی، ۴- آموزش ابراز وجود، ۵- مدیریت و کنترل فشار روانی، ۶- عوارض بهداشت روانی- اجتماعی اعتیاد به اینترنت و … . | بحثهای کلاسی، الگوسازی، ایفای نقش، تکالیف تمرین رفتاری و … . |
جدول ۲) برنامه پیشگیری (به نقل از غفاری، ۱۳۸۵)
گاهی افراد با معلق شدن در فضای نامحدود، نیازهای بسیار مهم زندگی خود را به دست فراموشی میسپارند و برای فرار از این الزامات، خود را در لاک دنیای مجازی الکترونیک پنهان میسازند. برخی از این مسائل شامل: اشتغال ذهنی و وابستگی به پایگاههای خبری، پیوستن به سایتهای هرزهنگاری و امور جنسی در دنیای مجازی، اعتیاد به بازیهای رایانهای، تجارت الکترونیک شبکهای، شکلگیری روابط عاشقانه مجازی و از هم پاشیدگی خانواده میباشد. افراد وابسته به اینترنت از دنیای واقعی جدا شده و اینترنت را به عنوان راهی برای فرار از زندگی و تغییر خلق قبول میکنند.
متغیری که برخی مطالعات در ارتباط با اعتیاد به اینترنت بررسی نمودهاند، ویژگیهای شخصیتی کاربران میباشد. خصوصیاتی مانند کمرویی، تکانشی بودن، تنهایی، اضطراب، افسردگی، صفات رواننژندی (اضطراب، خشم و کینه، خلق افسرده، شرم، تکانشی بودن، آسیبپذیری در برابر استرس)، خشونت و پرخاشگری، سبک شخصیتی درونگرایی، احترام به خود پایین، احساسات ناپایدار و خیالپردازی، دنبال تازگی بودن، اجتناب از آسیب و کاهش وابستگی به پاداش، برونگرایی و باز بودن که این خصوصیات در ابتلا شخص به اعتیاد به اینترنت مؤثر بودهاند . با توجه به گسترش موج استفاده از اینترنت در بین دانش آموزان و خطر اعتیاد به آن، مطالعه حاضر با هدف بررسی ویژگیهای شخصیتی و مقایسه آن در بین دانش آموزان معتاد به اینترنت و عادی در مدارس ابتدایی منطقه ۵ تهران انجام گرفته است.
[۱] – Risk factor
[۲] – internal
[۳] – constirutional
[۴] – external
[۵] – environmental
[۶] – Kaplan. Jerald
[۷] – promontion
[۸] – protection
[۹] – Primary prevention
[۱۰] – Secondary prevention
[۱۱] – Teritary Prevention
[۱۲] – Botvin & Botvin
[۱۳] – Universal program
[۱۴] – Selective program
[۱۵] – Indicated program