بررسی دیدگاه صاحبنظران در مورد توانائیها ی مدیریت
۱ـ رابرت کاتز
به نظر «رابرت کاتز» مهارت عبارت از تواناییهایی است که لزوماً ذاتی نبوده و قابل پرورش است و در وظایف تعیین شدهای که مدیر به انجام میرساند نه در توانایی بالقوه او انعکاس مییابد
او اعتقاد دارد که مدیر رفتار دیگران را هدایت میکند و نیز مسئولیت هدفهای مشخصی را که در اثر این رفتارها محقق میشود بر عهده دارد
بر این اساس برای مدیریت موفق و مؤثر باید مدیر به سه مهارت زیر آراسته باشد:
ـ مهارت فنی ، مهارت انسانی ، مهارت ادراکی
۵
۲ـ دیوید ریپلی[۱]
صاحبنظر دیگری که در خصوص مهارتهای مدیران اظهار نظر کرده دیوید ریپلی است
او مدل کاتز را با تغییر ارائه نموده است
به نظر ریپلی مدیران باید واجد مهارتهای زیر باشند:
ـ مهارتهای مفهومی (ادراکی)
ـ مهارتهای انسانی در دو بخش کلی، یکی مهارتهای فنی سرپرستی و دیگری ارتباطات و مذاکره
ـ مهارتهای فنی، در دو بخش کلی، یکی موضوعات اصلی و علوم تخصصی و دیگری تکنولوژی جدید
۳ـ پیتر دراکر[۲]
دراکر با پذیرفتن لزوم مهارتهای سه گانه فنی، انسانی و ادراکی برای مدیران دو مهارت دیگر را نیز لازم میشمارد
مهارتهای لازم دیگر عبارتند از:
۴ـ آدیزس[۵]
آدیزس برای مدیران، چهار مهارت را بعنوان نقشهای مدیر توضیح میدهد که عبارتند از:
تولید، نوآوری، اجرایی، ترکیبی
به زعم وی هر یک از نقشها از جزء سیستم تشکیل گردیدهاند
نقش تولیدی: شامل مهارتهای اقتصادی و فنی
نقش اجرایی: شامل مهارتهای ادراکی و ساختاری
نقش نوآوری: شامل مهارتهای اطلاعاتی و [۶]
وی بر اساس مطالعات و مشاهدات خود از عملکرد مدیران عالی، مهارتهای مدیران را در قالب سه نقش عمده ذکر مینماید:
ـ نقش متقابل شخصی: تشریفاتی، رهبری و رابطهای
ـ نقش اطلاعاتی: گیرنده اطلاعات، دیدهبان، نشر دهنده اطلاعات و سخنگو
ـ نقش تصمیمگیری: [۷]
اوینگ مهارتهای مدیران را بر دانش[۸] و فهم[۹] مبتنی ساخته بود
او مهارتهای مدیران را در قالب دانش مدیریتی به سه دسته تقسیم کرد:
ـ روشها و فنون حل مسأله[۱۰]
ـ تشخیص واقعیات داخل و محیط سازمان[۱۱]
ـ اطلاعات در خصوص اهداف، سیاستها و استانداردها (اوینگ، ۱۹۴۶، ص ۱۰۰-۹۱)
۷ـ مطالعات ستز[۱۲]، هاسکینز[۱۳] و دیلویت[۱۴]
اینان بعنوان متخصصین مشاوره آموزشی، مهارتهای مورد نیاز مدیران را بشرح زیر تعیین نمودهاند:
ـ مهارتهای وظیفهای[۱۵] مانند: بازاریابی، حسابداری و محاسبه نمودن
ـ مهارتهای بین شخصی که مشتمل است بر:
– مهارتهای ارائهای،[۱۶] مهارتهای مشاورهای[۱۷]
ـ مهارتهای سازمانی مشتمل بر:
ـ مدیریت فرآیند
ـ مدیریت تغییر (دیلویت، هاسکینز و سلز، ۱۹۸۳، ص ۱۵۶)
۸ـ اندرسون[۱۸]
اندرسون ضمن انجام مطالعات گستردهای مهارتهای مدیران را در طبقهبندی رابرت کاتز معرفی مینماید
مهارتهای سه گانه بر حسب دستهبندی کاتز، از نظر وی عبارتند از:
ـ مهارتهای ادراکی: شامل تجزیه و تحلیل اطلاعات، تصمیمگیری در موقعیتهایی که اطمینان کامل وجود ندارد و اختصاص منابع سازمانی و کارآفرینی
ـ مهارتهای انسانی: شامل مهارتهای رهبری و انگیزش، حل تعارض و برقراری روابط همکارانه
ـ مهارتهای فنی: هدف گذاری، برنامه ریزی و اتخاذ تصمیم
۹ـ پال سندویت[۱۹]
سندویت معتقد است که مدیران سازمانها باید موقعیت سازمان را در برابر سه تقاضا که امروزه مورد انتظار است حفظ نمایند:
کیفیت رو به رشد، کاهش هزینه، نوآوری
که مدیران برای بر آوردن این انتظارات نیاز به دانش و مهارت دارند
وی مدل مهارتهای سه گانه رابرت کاتز را مورد بررسی قرار داده و مدلی تحت عنوان حوزه شایستگی[۲۰] ارائه مینماید که شامل پنج طبقه است:
حوزه ادراکی ، ابتکاری[۲۱] ، حوزه رهبری[۲۲] ، حوزه روابط بین شخصی[۲۳] ، حوزه اداری[۲۴] ، حوزه فنی[۲۵] از حوزههای شایستگی سه حوزه رهبری، روابط بین شخصی و اداری در قالب مهارت انسانی از نظریه کاتز قرار دارند(فانی، ۱۳۷۵، ص ۵۲-۴۹)
۱۰ـ ثورلی ـ همبلین[۲۶]
اینان مهارتهای مورد نیاز مدیران را در قالب عناوین معمول در وظایف مدیران روشن میسازند:
ـ ارتباطات[۲۷]: وقت گیرترین کار مدیران بخصوص در اطلاع رسانی به رؤسا در سلسله مراتب مدیریت میباشد
ـ برنامهریزی و طراحی[۲۸]: دارای اهمیت ویژهای است بعلت اینکه شیوه حرکت را مشخص میکند
ـ نظارت و بررسی[۲۹] و بازرسی[۳۰]: در خصوص کار افراد و نیز دستگاهها و ماشین آلات مطرح است
ـ آموزش حین خدمت[۳۱]: یک وظیفه مهم میباشد که حاصل آن روزآمد کردن نیروی انسانی است
ـ حل مسأله: برای امور برنامه ریزی نشده و حساس کاربرد دارد(بیگدلی، ۱۳۸۰، ص )
۱۱ـ هانری فایول[۳۲]
فایول مهارتهای مدیران را در قالب سه دسته توانمندیها تقسیمبندی نموده است
ـ توانمندیهای عام: شامل امور مالی، بازرگانی، حسابداری، تأمینی، تولیدی و اداری
ـ توانمندیهای فنی: شامل طراحی و ساخت
ـ توانمندیهای خاص: ترکیبی از دو توانمندیهای اخیر در مدیریت شامل برنامهریزی، سازماندهی، هماهنگی، فرماندهی و کنترل است که عناصر مدیریت هم نامیده میشوند(سلطانی، ۱۳۷۵، ص ۹)
۱۲ـ برد ـ وار[۳۳]
این دو نفر طی مطالعاتی که در مورد مهارتهای مدیران انجام دادهاند نشان میدهند که مدیران رده اول تعدادی وظایف معمول، تعدادی وظایف غیرمعمول و تعدادی مسایل برای حل پیش رو دارند
ـ وظایف معمول[۳۴]: تعداد زیادی از مدیران وظایف مشابهی را انجام میدهند
عمده این وظایف، «مدیریت افراد» و «صدور دستور» به واحدهای زیر نظرشان است
وظایف غیرمعمول[۳۵]: شامل وظایف خاص مدیران است که بستگی به حیطه فعالیتشان دارد
مدیران تولید، بیشتر به امور سرپرستی میپردازند و مدیران تعمیر و نگهداری بیشتر به برنامهریزی و استاندارد کردن مشغولند
ـ مسائل[۳۶]: گاهی در سازمان درباره اختیارات مدیران ابهاماتی وجود دارد، این ابهامات موجب تداخل در مسئولیتها شده و مشکلاتی ببار میآورد که مدیران عالی باید با تنظیم روشهای شرح شغل و وظیفه مشکلات را حل کنند(بیگدلی، ۱۳۸۰، ص )
با توجه به مدلها و دیدگاههایی که از صاحبنظران مدیریت و سازمان بیان شد، مدل مهارتهای سهگانه رابرت کاتز در این تحقیق مدنظر میباشد
موضوع مهارتهای مدیران از بدو تکوین مدیریت مورد توجه صاحبنظران و محققان مدیریت بوده و به انحاء مختلف و در ابعاد گوناگون به آن پرداخته شده است
برخی مطالعات به شیوه سنتی و برخی دیگر به شیوه تجربی صورت پذیرفتهاند، لیکن نظریه رابرت کاتز درباره مهارتهای مدیران روشی ترکیبی است که از هر دو شیوه مورد اشاره سود برنده و استفاده نموده است (سیدعباسزاده، ۱۳۷۴، ص ۳۲) و به همین دلیل مورد استفاده محقق قرار گرفته است
اجمالی از دیدگاه صاحبنظران در مورد مهارتهای مدیران در جدول ۲-۱ آمده است
ردیف | صاحبنظران | دیدگاه در مورد مهارتهای مدیران |
۱ | رابرت کاتز | فنی ـ انسانی ـ ادراکی |
۲ | دیوید ریپلی | فنی: موضوعات اصلی و تکنولوژی جدید
انسانی: سرپرستی، ارتباطات و مذاکره ادراکی: مفهومی |
۳ | پیتر دراکر | فنی ـ انسانی ـ ادراکی ـ طراحی ـ حل مسأله |
۴ | آدیزس | مهارتهای مدیران در قالب نقش تولید ـ نوآوری ـ اجرایی و ترکیبی |
۵ | مینتزبرگ | نقش متقابل شخصی ـ اطلاعاتی ـ تصمیمگیری |
۶ | دیوید اوینگ | دانش و فهم مدیران شامل: حل مسأله، تشخیص واقعیات، اطلاعات، اهداف و سیاستها |
۷ | سلز، هاسکینز، دیلویت | مهارتهای مورد نیاز در قالب: مهارتهای وظیفهای ـ بین شخصی و مهارتهای خاص |
۸ | اندرسون | فنی ـ انسانی ـ ادراکی |
۹ | پال سندویت | مدل حوزه شایستگی شامل: ادراکی، رهبری، روابط بین شخصی، اداری، فنی |
۱۰ | ثورلی و همبلین | ارتباطات، برنامهریزی و طراحی، نظارت و بررسی و بازرسی
آموزش ضمن خدمت ـ حل مسأله |
۱۱ | هانری فایول | توانمندیهای عام ـ توانمندیهای فنی ـ توانمندیهای خاص |
۱۲ | برد ـ وار | وظایف معمول ـ وظایف غیرمعمول ـ مسائل |
جدول ۲-۱: اجمالی از دیدگاههای صاحبنظران در مورد مهارتهای مدیران
[۱]– David Ripley
[۲]– Petter Dracker
[۳]– Desiyning
[۴]– Problem Solving
[۵]– Adizes
[۶]– Mintzberg
[۷]– David Ewing
[۸]– Know Ledge
[۹]– Understanding
[۱۰]– Problem Solving
[۱۱]– Rocognition of the realities
[۱۲]– Sells
[۱۳]– Haskins
[۱۴]– Deloitte
[۱۵]– Functional Skills
[۱۶]– Presentational
[۱۷]– Counselling
[۱۸]– Anderson
[۱۹]– Poul Sandwith
[۲۰]– The Competency Domain Made
[۲۱]– Conceptual Creative domain
[۲۲]– Leadership
[۲۳]– Interpersonal domain
[۲۴]– Administrative
[۲۵]– Technical
[۲۶]– Thurley and Hamblin
[۲۷]– Communications
[۲۸]– Planinig and scheduling
[۲۹]– Monitoring and checking
[۳۰]– Inspecting
[۳۱]– On the job training
[۳۲]– Henry Fayol
[۳۳]– Bird and warr
[۳۴]– Common Tasks
[۳۵]– Uncommon tasks
[۳۶]– Problems